Rodzina Szalayów przybyła na ziemie polskie z Węgier po 1772 roku. Józef Szalay urodził się w Drohobyczu, a do szkoły uczęszczał w Nowym Sączu. Ukończył Uniwersytet Lwowski, został urzędnikiem i przeprowadził się do Lwowa, a w późniejszym okresie do Szczawnicy. Jest twórcą uzdrowiska w Szczawnicy, które odziedziczył po ojcu Stefanie Szalayu w 1839 roku.

Ambicją Józefa Szalaya było uczynienie ze Szczawnicy uzdrowiska dorównującego najbardziej znanym kurortom w Europie. Z jego inicjatywy zbudowano kaplicę zakładową, pierwsze łazienki i restaurację, będące do dziś wzorem polskiego budownictwa uzdrowiskowego, oraz stylowe pensjonaty. Józef Szalay dbał też o oprawę architektoniczną odkrywanych źródeł wód - Magdaleny, Jana, Szymona, Walerii, Heleny i Anieli. Rozszerzył i unowocześnił Górny Park Zdrojowy oraz organizował pierwsze spływy przełomem Dunajca.

Zlecał analizę chemiczną szczawnickich wód i łączyła go przyjaźń z polskim balneologiem i profesorem Józefem Dietlem, na cześć którego nazwano plac położony w sercu pienińskiego uzdrowiska, niedaleko willi Szalay I. W czasie jego zarządów Szczawnica stała się popularnym letniskiem arystokracji i sfer artystycznych. Ukochali ją sobie i bywali w niej między innymi: Cyprian Kamil Norwid, Józef Ignacy Kraszewski, Adam Asnyk, Henryk Sienkiewicz, Maria Konopnicka, Bolesław Prus, Jan Wiktor, Lucjan Siemieński, Jan Matejko oraz Wincenty Pol.